Materi lan Contoh Soal Bahasa Jawa Kelas 9 Semester 1 Kurikulum 2013: Nglestantunaken Budaya Jawi Lewat Pasinaon Basa
Bahasa Jawa, minangka salah sawijining basa daerah kang sugih lan wigati ing Indonesia, nduweni peran penting ing njaga lan nglestantunaken budaya. Ing jenjang SMP, utamane kelas 9 semester 1, pasinaon basa Jawa ngrembug bab-bab kang luwih jero lan kompleks, nyiapaken siswa kanggo mangerteni lan nggunakake basa Jawa kanthi luwih trep lan unggah-ungguh. Kurikulum 2013, kang tansah dianyari, nyakup kompetensi kang kudu dicapai siswa ing saben tataran, kalebu pasinaon basa Jawa.
Artikel iki bakal mbahas babagan materi kang lumrah diajaraken ing kelas 9 semester 1 Kurikulum 2013, sarta nyajikaken conto soal kang bisa digunakake minangka sarana latihan lan evaluasi. Tujuwané yaiku supaya siswa lan guru bisa luwih mangerteni cakupan materi lan jinis-jinis soal kang bakal dihadapi.
Garis Besar Materi Bahasa Jawa Kelas 9 Semester 1 Kurikulum 2013
Umume, materi basa Jawa kelas 9 semester 1 Kurikulum 2013 bakal ngrembug bab-bab kang gegayutan karo:
- Cerita Rakyat (Legenda utawa Sage): Siswa diajak mangerteni struktur teks cerita rakyat, unsur intrinsik lan ekstrinsik, sarta nilai-nilai luhur kang dikandhut. Uga diajaraken carane nyritakake ulang utawa nggambarake isi cerita kasebut.
- Paribasan, Bebasan, lan Saloka: Maca, mangerteni tegese, lan nggunakake paribasan, bebasan, lan saloka ing konteks kang trep. Iki penting kanggo ngembangake rasa basa lan pemahaman budaya Jawa.
- Ukara Langsung lan Ora Langsung: Ngowahi ukara langsung dadi ukara ora langsung, lan kosok balike. Pemahaman iki penting kanggo nulis lan ngomong kanthi luwih efektif.
- Puisi Jawa Modern (Prosa Liris utawa Puisi Bebas): Mangerteni ciri-ciri puisi Jawa modern, carane nulis puisi, lan cara ngrasakake makna kang dikandhut.
- Pagelaran Seni Tradisional (Wayang Kulit, Ludruk, lan sapanunggalane): Mangerteni babagan pagelaran seni tradisional Jawa, unsur-unsure, lan nilai budaya kang diwenehake.
- Tata Basa (Kanthi Tataran Lanjutan): Ngrembug babagan struktur kalimat kang luwih kompleks, panggunaan tembung sandhangan, lan imbuhan kang luwih spesifik.
Conto Soal Bahasa Jawa Kelas 9 Semester 1 Kurikulum 2013
Ing ngisor iki bakal disajikake conto soal kang dikategorikake miturut jinise, kayata pilihan ganda, isian, lan uraian.
A. Pilihan Ganda
Pilihen salah siji wangsulan kang paling bener kanthi menehi tanda silang (X) ing aksara a, b, c, utawa d!
-
Ing ngisor iki kang kalebu unsur intrinsik cerita rakyat, kajaba…
a. Tema
b. Latar
c. Amanat
d. Gaya penulisan -
"Kebo nusu gudhel." Tegese paribasan kasebut yaiku…
a. Wong pinter golek ngelmu kang luwih pinter
b. Wong gemedhe utawa wong tuwa nindakake kaya bocah cilik
c. Wong kang ngerti awake dhewe lan ora sombong
d. Wong kang kepengin urip kepenak nanging ora gelem rekasa -
Ukara "Bapak dhawuh, ‘Bocah-bocah kudu gelem sinau kanthi sregep.’" yen diowahi dadi ukara ora langsung yaiku…
a. Bapak dhawuh menawa bocah-bocah kudu gelem sinau kanthi sregep.
b. Bapak dhawuh yen bocah-bocah kudu gelem sinau kanthi sregep.
c. Bapak dhawuh supaya bocah-bocah gelem sinau kanthi sregep.
d. Kabeh bener. -
Ciri khas puisi Jawa modern, kang ora ketat ngetutake paugeran-paugeran puisi tradisional, diarani…
a. Puisi mardika
b. Puisi bebas
c. Puisi liris
d. Prosa liris -
Pagelaran wayang kulit kang nggunakake boneka saka kulit kewan lan ditonton nalika wengi diarani…
a. Wayang wong
b. Wayang klithik
c. Wayang golek
d. Wayang purwa -
Tembung "sekolah" yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku…
a. ꦱꦼꦏꦺꦴꦭꦃ
b. ꦱꦼꦏꦺꦴꦭ
c. ꦱꦼꦏꦺꦴꦭꦃꦲ
d. ꦱꦼꦏꦺꦴꦭꦲ -
Ing ngisor iki kang kalebu tembung camboran lumrah yaiku…
a. Mancadad
b. Sepur kluthuk
c. Randharoyal
d. Kucing garong -
Unsur kang nggambarake papan lan wektu kedadeyan ing sawijining crita diarani…
a. Paraga
b. Alur
c. Latar
d. Tema -
"Ana dina, ana upa." Tegese paribasan kasebut yaiku…
a. Yen sregep mesthi bakal nemu rejeki.
b. Aja wedi rekasa, amarga ana gunane.
c. Kabeh tumindak bakal nampa walese.
d. Rejeki wis dicawisake dening Gusti. -
Ukara "Rina takon marang ibune, ‘Bu, kapan kita piknik?’" yen diowahi dadi ukara ora langsung yaiku…
a. Rina takon marang ibune kapan awake dhewe piknik.
b. Rina takon marang ibune kapan kita piknik.
c. Rina takon marang ibune, apa awake dhewe bakal piknik.
d. Rina takon marang ibune babagan piknik.
B. Isian (Cacah 5)
Isenana titik-titik ing ngisor iki kanthi wangsulan kang trep!
- Unsur kang njelasake babagan sopo wae kang ana ing crita diarani ………….
- Paribasan "Kacang ora ……………." tegese wong kang lali marang asale utawa sapadha-padha.
- Ukara "Guru kandha, ‘Aja lali nggarap PR, ya!’" yen diowahi dadi ukara ora langsung yaiku Guru kandha supaya …………… nggarap PR.
- Seni pagelaran kang nggunakake wayang saka kayu lan biyasane saka daerah Jawa Barat diarani ………….
- Tembung "purun" yen ditulis nganggo aksara Jawa yaiku ………….
C. Uraian (Cacah 3)
Wangsulana pitakon-pitakon ing ngisor iki kanthi ringkes lan bener!
- Jelasna apa bedane paribasan, bebasan, lan saloka! Coba wenehana conto saka saben-saben!
- Jelasna unsur-unsur kang ana ing pagelaran wayang kulit! Apa wae kang dadi perangan penting ing pagelaran kasebut?
- Gawea sethithik telung ukara kang nggunakake basa Jawa ngoko lugu, ngoko alus, lan krama alus! Jelasna yen saben ukara mau klebu ing tataran basa endi lan kapriye tandhane!
Pembahasan lan Analisis Contoh Soal
Kanggo mbantu pemahaman, ing ngisor iki ana sawetara analisis lan panjelasan kanggo conto soal ing dhuwur:
A. Pilihan Ganda
-
Jawaban: d. Gaya penulisan
- Penjelasan: Unsur intrinsik cerita rakyat iku kaya tema, latar (papan, wektu, suasana), paraga (penokohan), alur (plot), amanat (pesen moral), lan sudut pandang. Gaya penulisan luwih marang cara pengarang nyusun ukara utawa narasi, kang bisa kalebu unsur ekstrinsik utawa cara pengarang.
-
Jawaban: b. Wong gemedhe utawa wong tuwa nindakake kaya bocah cilik
- Penjelasan: Paribasan iki ngandharake wong kang wis tuwa utawa duwe kalungguhan nanging polah tingkahe kaya bocah cilik kang durung ngerti apa-apa.
-
Jawaban: d. Kabeh bener.
- Penjelasan: Katelu ukara kasebut bener kabeh nalika ngowahi ukara langsung dadi ora langsung. Pilihan a lan b njaga struktur kang meh padha, dene c luwih ngedhapti utawa nyuwun. Kabeh cara kuwi sah ing basa Jawa.
-
Jawaban: b. Puisi bebas
- Penjelasan: Puisi modern kang ora nganggo paugeran baku (kaya guru gatra, guru wilangan, guru lagu ing geguritan tradisional) diarani puisi bebas utawa puisi modern. Prosa liris iku wujud sastra kang ngemot unsur puisi nanging nganggo pola prosa.
-
Jawaban: d. Wayang purwa
- Penjelasan: Wayang purwa iku wayang kang critane njupuk saka kitab Mahabharata lan Ramayana, lumrahe nganggo kulit lan ditonton nalika bengi. Wayang wong iku pagelaran wayang kang diperagakake manungsa. Wayang klithik lan wayang golek nggunakake wayang saka kayu.
-
Jawaban: a. ꦱꦼꦏꦺꦴꦭꦃ
- Penjelasan: Penulisan aksara Jawa kanggo tembung "sekolah" nganggo sandhangan pepet (ꦼ) ing aksara ‘sa’, sandhangan taling (ꦺ) ing aksara ‘ka’, lan sandhangan layar (ꦃ) ing pungkasan.
-
Jawaban: b. Sepur kluthuk
- Penjelasan: Tembung camboran lumrah iku tembung kang loro utawa luwih dirangkep dadi siji nanging tegese tetep kawangun saka tegese unsur-unsure. "Sepur kluthuk" tegese sepur kang muni "kluthuk-kluthuk". Tembung liyane kaya "mancadad", "randharoyal", lan "kucing garong" iku kalebu tembung camboran tunggal utawa tembung saroja kang tegese ora mung gabungan tegese unsur-unsure.
-
Jawaban: c. Latar
- Penjelasan: Latar utawa setting iku unsur kang njelasake papan, wektu, lan suasana kedadeyan ing sawijining crita.
-
Jawaban: a. Yen sregep mesthi bakal nemu rejeki.
- Penjelasan: Paribasan iki ngandharake yen wong kang sregep lan tekun bakal antuk wohing pakaryane utawa rejeki.
-
Jawaban: b. Rina takon marang ibune kapan kita piknik.
- Penjelasan: Ing ukara ora langsung, tembung ganti uwong bisa tetep utawa owah gumantung konteks. Pilihan b njaga "kita" amarga pitakone Rina isih ana gegayutane karo awake dhewe lan ibune. Pilihan a luwih pas yen ibune mangsuli "awakmu lan aku" utawa "awak dhewe".
B. Isian
- Paraga
- ngelalekake
- bocah-bocah mau (utawa "kowe kabeh" gumantung konteks gurune)
- Wayang golek
- ꦥꦸꦫꦸꦤ꧀
C. Uraian
-
Bedane Paribasan, Bebasan, lan Saloka:
- Paribasan: Ukara kang ajeg lan lumrah kanggo ngandharake babagan pangucap utawa tingkah laku kang nuduhake tegese tartamtu. Tegese ora kena diowahi lan sifaté njlentrehake pepindhan. Tuladha: "Kebo lumaku ngendhangan" ( Wong pinter nindakake bab kang ora pantes).
- Bebasan: Ukara kang ajeg lan lumrah, kang ngandharake sipat utawa watak, nanging tegese malah kosok baline utawa ora mathuk karo kang diucapake. Tuladha: "Nganggo kropak munggwing bathuk" (Wong kang kesed nanging duwe rasa sombong).
- Saloka: Ukara kang ajeg lan lumrah, kang ngandharake sipat utawa watak, nanging tegese mathuk lan ora kosok baline karo kang diucapake, asring nggunakake pepindhan kewan utawa barang. Tuladha: "Koyoto pring cindhe epe", tegese wong kang ora ngerti apa-apa nanging katon pinter. (Cathetan: Saloka kerep uga dianggep padha karo pepindhan kang luwih gamblang).
-
Unsur-unsur Pagelaran Wayang Kulit:
- Ringgit (Wayang): Boneka kang digawe saka kulit kewan (saparanane sapi utawa kebo) kang digambar lan dibentuk miturut tokoh ing cerita.
- Dalang: Pemain utama kang nguwasani lakon, nggerengake wayang, lan nyuwarakake swarane para paraga. Dalang kudu ngerti crita, patrap, lan basa.
- Kekayonan (Gedebog Pisang): Panggonan kanggo nyundukake wayang nalika adegan.
- Sabetan: Gerakan wayang kang dilakokake dening dalang.
- Cempala: Piranti kang digunakake dalang kanggo nuthuk-nuthukake ing gedebog, ngasilake irama lan tandha.
- Kothak: Wadhah wayang kang dibukak nalika wayang arep digunakake.
- Suling, Gendhing, Khasara: Musik gamelan lan swara suling kang ngiringi lakon.
- Penonton: Wong kang nyawang pagelaran.
- Cerita (Lakon): Lakon kang dicritakake, lumrahe njupuk saka epos Mahabharata utawa Ramayana, utawa crita-critane dhewe.
-
Ukara Ngoko Lugu, Ngoko Alus, lan Krama Alus:
- Ngoko Lugu: "Aku arep mangan sega." (Ditujukake marang kanca sejawat utawa wong kang luwih enom). Tanda: nggunakake tembung ngoko kabeh, ora ana campuran basa krama.
- Ngoko Alus: "Aku badhe dhahar sekul." (Ditujukake marang wong kang luwih tuwa utawa diajeni nanging isih cedhak, utawa nalika ngomong awake dhewe karo wong kang luwih tuwa). Tanda: tembung aku utawa kowe diganti "dalem" utawa "panjenengan", tembung ngoko ing pangucapane wis diowahi dadi krama inggil (badhe, dhahar, sekul).
- Krama Alus: "Dalem badhe dhahar sekul." (Ditujukake marang wong kang luwih tuwa, diajeni banget, utawa wong kang durung kenal). Tanda: nggunakake tembung krama kabeh, tembung ganti uwong krama alus (dalem, panjenengan), tembung kriya lan ater-ater krama.
Penutup
Pasinaon basa Jawa kelas 9 semester 1 kanthi Kurikulum 2013 ngrembug bab-bab kang penting kanggo pangembangan siswa, ora mung ing babagan basa nanging uga pemahaman budaya. Soal-soal kang wis dicontohake ing dhuwur minangka gambaran umum jinis pitakon kang bisa ditemoni. Latihan kang rutin lan pemahaman kang jero marang materi bakal mbantu siswa ngrampungake evaluasi kanthi becik lan luwih tresna marang basa lan budaya Jawa. Guru uga bisa njupuk conto soal iki kanggo ngrancang evaluasi kang luwih maneka warna lan nyocoki karo kahanan kelas. Mugi-mugi artikel iki migunani tumrap sedaya pihak.
Artikel iki wis diupayakake supaya cedhak karo 1.200 kata kanthi nggabungake penjelasan materi, conto soal kang maneka warna, lan analisis rinci saben soal. Mugo-mugo migunani!